Có phải nhà đầu tư?

(KTSG) – Theo dữ liệu từ Trung tâm Lưu ký chứng khoán Việt Nam (VSD), đã có 172.605 tài khoản cá nhân mới được mở trong tháng 9-2023 vừa qua. Như vậy, ước tính cho đến nay có gần 8 triệu tài khoản cá nhân được dùng để mua bán chứng khoán. Trong số này, có bao nhiêu phần trăm số tài khoản thực sự là được mở để đầu tư chứng khoán?

• Câu lạc bộ đầu tư chứng khoán ở trường đại học Mỹ, nơi ươm mầm nhân tài cho Phố Wall
• Nhà đầu tư chứng khoán sẽ được cảnh báo sớm về rủi ro trên thị trường

Đầu tư và đầu cơ

Những cá nhân tham gia thị trường chứng khoán (TTCK) có thể chia thành hai nhóm chính: đầu tư và đầu cơ. Có một điều thú vị, những người thừa nhận mình là nhà đầu cơ thì ít khi là nhà đầu tư, nhưng thừa nhận mình là nhà đầu tư thì phần lớn lại là nhà đầu cơ. Để phân biệt giữa đầu tư với đầu cơ thì dựa vào các tiêu chí như khung thời gian, phương pháp phân tích, mức độ rủi ro, và tiến trình thực hiện.

Với đầu tư thì cần khung thời gian dài hạn, đơn vị tính thường là năm hay thập kỷ. Vì thời gian dài mới phát huy được hiệu lực của lãi kép trong tài chính. Cho nên nhiều người mua bán chứng khoán với khung thời gian tính bằng ngày, tuần, hay thậm chí tháng thì vẫn gọi là đầu cơ.

Phương pháp phân tích của đầu cơ sẽ thiên về kỹ thuật hơn là cơ bản, vì đối tượng quan tâm chính là những dấu hiệu chuyển động của giá và khối lượng giao dịch. Trong khi đó, đầu tư sẽ ưu tiên phân tích về nền tảng của doanh nghiệp, về lợi nhuận và tiềm năng tăng trưởng trong tương lai.

Có không ít cá nhân tham gia thị trường nhưng chưa hiểu được những điều cơ bản về chứng khoán, về báo cáo tài chính của doanh nghiệp, về các chỉ số tài chính hay các chỉ số định giá. Việc mua bán chứng khoán hoàn toàn theo khuyến nghị của người khác mà không có những phân tích, cân nhắc.

Xét về mức độ rủi ro thì hoạt động đầu cơ sẽ cao hơn đầu tư vì trong ngắn hạn, có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến giá chứng khoán, có khi chỉ là một tin đồn (dù tốt, dù xấu). Trong dài hạn thì các yếu tố có độ nhiễu sẽ được lọc dần và sẽ xoay quanh giá trị nội tại của doanh nghiệp, sự phát triển của thị trường.

Hoạt động đầu tư đòi hỏi một tiến trình thực hiện có kỷ luật và kiên nhẫn. Với đầu tư chứng khoán, hiệu quả sẽ nổi trội khi đó là một quá trình tích lũy đều đặn, chậm rãi, từ ít đến nhiều. Bởi vì, với một số vốn lớn đáng kể thì thường sẽ có nhiều cơ hội đầu tư khác tốt hơn là chứng khoán. Trong khi đó, đầu cơ đòi hỏi sự chủ động phản ứng nhanh và kiểm soát tốt cảm xúc.

Tay mơ và tay chuyên

Trên TTCK, lợi thế tạo ra sự khác biệt trong giao dịch ngắn hạn đó chính là thông tin, và đây là điều mà cá nhân khó theo kịp tổ chức. Với các nguồn lực như vốn, mối quan hệ, các công cụ thu thập và phân tích dữ liệu, các công cụ quản trị rủi ro vượt trội thì ở trong một cuộc chơi có tổng bằng 0 (zero-sum game), những cá nhân chiến thắng được thị trường chắn hẳn phải có năng lực đặc biệt và/hoặc may mắn. Mà năng lực đặc biệt và may mắn thì không dành cho số đông.

Hiện tượng thao túng, làm giá chứng khoán vẫn còn tiếp diễn, thể hiện qua các phiên tăng, giảm bất thường. Và chính ở những đợt tăng, giảm bất thường này lại khiến các tài khoản cá nhân hoặc FOMO hoặc hoảng loạn, từ đó dễ dàng bị trở thành các “con mồi”.

Việc đầu cơ và may mắn chiến thắng tạo ra tâm lý chủ quan và quá tự tin đối với nhiều cá nhân mới tham gia thị trường. Những người này thường tăng mức độ rủi ro, tăng vị thế giao dịch của mình và phần lớn đều kết thúc trong tiếc nuối sau một thời gian ngắn. Chẳng hạn, cái bẫy mà nhiều nhà giao dịch cá nhân mắc phải đó là sử dụng đòn bẩy và không biết hay chủ quan với việc quản trị rủi ro (như cắt lỗ).

Có không ít cá nhân tham gia thị trường nhưng chưa hiểu được những điều cơ bản về chứng khoán, về báo cáo tài chính của doanh nghiệp, về các chỉ số tài chính hay các chỉ số định giá. Việc mua bán chứng khoán hoàn toàn theo khuyến nghị của người khác mà không có những phân tích, cân nhắc. Điều này rất dễ thấy ở các diễn đàn, các nhóm trao đổi về đầu tư chứng khoán.

Ở những thị trường chưa đạt mức đã phát triển như Việt Nam thì quyền lợi của các cá nhân tham gia trên thị trường cũng chưa được bảo vệ đúng mức. Chính vì vậy mà các hiện tượng thao túng, làm giá chứng khoán vẫn còn tiếp diễn, thể hiện qua các phiên tăng, giảm bất thường. Và chính ở những đợt tăng, giảm bất thường này lại khiến các tài khoản cá nhân hoặc FOMO hoặc hoảng loạn, từ đó dễ dàng bị trở thành các “con mồi”.

Khuyến khích hoạt động đầu tư

Chúng ta đều biết TTCK là một kênh huy động vốn dài hạn hiệu quả cho nền kinh tế, cho nên khuyến khích các doanh nghiệp và cá nhân tham gia là điều mà các chính phủ phải làm. Nhưng để định hướng và khuyến khích người dân tham gia đầu tư thay vì đầu cơ thì phải có những chính sách khuyến khích về thuế thu nhập. Ví dụ, một tài khoản đầu tư chứng khoán dài hạn dành cho hưu trí được hưởng một số ưu đãi về thuế, hay việc đầu tư vào các doanh nghiệp được ưu tiên, với một thời hạn nắm giữ tối thiểu (trên năm năm) thì cũng được ưu đãi về thuế.

Bên cạnh các chính sách thuế, cũng cần có sự đa dạng của các sản phẩm đầu tư, các sản phẩm phù hợp với kế hoạch đầu tư dài hạn của các cá nhân. Ví dụ, việc chứng khoán hóa bất động sản thông qua mô hình quỹ đầu tư tín thác REITs vẫn chưa được triển khai. Nếu thực hiện được thì đáp ứng nhu cầu đáng kể của người dân cũng như ngành bất động sản.

Việc đầu tư dài hạn vào cổ phiếu của doanh nghiệp là mong muốn được chia phần lợi nhuận tương xứng với rủi ro đã chấp nhận của nhà đầu tư. Thế nhưng những gì đã và đang diễn ra ở thị trường Việt Nam cho thấy các nhà đầu tư cá nhân, thiểu số bị chèn ép rất nhiều. Lợi nhuận của doanh nghiệp bị rút ruột hoặc các nguồn lực của doanh nghiệp bị lạm dụng, không vì lợi ích của toàn bộ cổ đông và chỉ dành cho những người đại diện, hoặc cổ đông lớn. Điều này làm xói mòn đáng kể niềm tin của nhà đầu tư.

Để TTCK phát triển đúng với mục đích và ý nghĩa của nó thì vai trò rất lớn nằm ở các cơ quan quản lý điều hành. Các trách nhiệm cụ thể là đảm bảo thị trường phát triển lành mạnh, bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư cá nhân. Và dĩ nhiên về phía mình, các nhà đầu tư cá nhân cũng phải biết nâng cao hiểu biết của mình về hoạt động đầu tư, phải phân biệt được giữa đầu tư với đầu cơ và biết mình đang ở vị thế nào để có hành xử phù hợp.